Հայոց զինվորականությունը` որպես ՀՀ զարգացման խոչընդոտ

Ղարաբաղյան հաղթանակն, անշուշտ, մեր ժողովրդի հերոսական էջերից մեկն է: Ես կասեի ամենահերոսականը, քանի որ ներկայում է ձեռքբերվել: Բայց հաղթանակն իր հետ բազում արատներ ծնեց. հաբռգած գեներալիտետ, բանակի միջամտություն քաղաքականությանը, երկրապահական վերնախավի խունտայացում, սյամոիզմ /կամ իժոյիզմ` ինչպես կուզեք/, մանվելիզմ և այլն: Իմ կարծիքով, գեներալիտետի հաբռգածությունը հարյուրամյակներով պետություն չունենալու հետևանք էր, քանի որ ավանդույթներ չկային, նաև պատերազմում հաղթելու ավանդույթներ: Արդյունքում` հաղթանակած բանակի գեներալներն իսկական պատուհաս դարձան ժողովրդի գլխին: Օրինակ Սյամոն` Բաբայան: Հասկացանք կռվել է, բայց դա չէր նշանակում, որ նա ու իր ողջ գերդաստանը, շրջապատն ու թաղի ընկերները պիտի թալանեին ողջ Ղարաբաղը, իսկ Իժոն էլ դառնար ՀՀ խոշոր ներկրողներից: Սյամոն այնքան հաբռգեց, որ նույնիսկ քիլլերների բանակ էր պահում: Երկու տարբեր կարծիք կա Իժոյի մասին. կռվի տարիներին` լավ, իսկ կռվից հետո` վատ: Հիմա, ասում են, նա տախտակի բիզնեսով է զբաղվում: Դա երևի Սերժի ու Ռոբի նվերն էր Սյամոյին, երբ վերջինս Լևոնի դեմ քարոզչություն էր անում նախագահական ընտրությունների ժամանակ /իմ կարծիքով՝ Լեվոնի դեմ քարոզելը Սամվելի եզակի ճիշտ քաղաքական քայլերից էր, բայց դա փսիխոզի ժամանակ այլ կերպ ընկալվեց /: Ու չի էլ ամաչում Սյամոն, որ թույլ է տալիս իրեն օգտագործեն մարդիկ, ում գլխին ժամանակին նա բորշ է լցրել կամ էլ ում նախագահ դարձրել:

Մյուս գեներալ Մանվել Գրիգորյանը նույն Իժոն է դարձել, բայց Էջմիածնում: Սա էլ թալանով ու մարդ ծեծելով է զբաղված: Նույն կռվի տարիներին Մանվելն իսկական հերոս էր, բայց հետո դարձավ ֆեոդալ: Կռվի տարիներին հերոս, իսկ կռվից հետո` իշխանավորի առաջ կզող Մանվելը նույնպես պատուհաս է դարձել հասարակության գլխին: Նախագահական ընտրությունների ժամանակ էլ Մանվելն այդպես էլ իր քիթը բնից չհանեց ու վախեցավ` Լևոն Տեր-Պետրոսյանի կողքն անմիջապես կանգնելուց: Մանվելը սրա-նրա միջոցով էր Լեվոնի հետ, բայց ինքը չկար: Մանվելի նպատակն էր բոլոր գործընթացներում լինելը, որպեսզի Լեվոնի գալու դեպքում ասեր, թե տեսար շեֆ՝ ես քո կողմն էի: Այսինքն Մանվելն իրեն պահում էր բոլոր այն մարդկանց նման, ովքեր իրենց անձնական շահի համար էին կանգնել Լեվոնի կողքը /Ջհանգիրյան, Գռզո եվ այլն/: Բայց քանի որ Մանվելը «քաքլան» մարդ է՝ ուստի մինչեվ վերջ ռիսկ չարեց իր տանից դուրս գալ ու հիմա շարունակում է քծնել Սերժին ու Ռոբին, որպեսզի ապահովի իր անդարդ թալանը Էջմիածին քաղաքում ու Հայաստանի հանքերում:

Սյամոներն ու մանվելները, կարելի է ասել, որ ողբերգական ու հակասական կերպարներ են: Նրանք կուրացան սեփական հաղթանակների փայլից, ամենակարողությունից ու հաբռգեցին, իսկ այժմ մտածում են, որ չեն գնահատվել մեր ժողովրդի կողմից: Մնացած գեներալներին չենք անդրադառնում, քանի որ պատկերը նույնն է: Պարզապես տարբերությունն այն է, որ մյուսները հաբռգել են` պատերազմի տարիներին ոչնչով աչքի չընկնելով ու հետպատերազմյան տարիներին հերոսության ու խիզախության մեդալներ ստանալով: Վերջիններիս տեսակն ավելի վտանգավոր է, քանի որ ոչ մի «զասլուգա» չունենալով` դրանք նյութապաշտական առանձնակի չտեսությամբ են աչքի ընկնում: Հայկազ Բաղմանյան, Յուրի Խաչատուրով, Միքայել Հարությունյան, Միքայել Գրիգորյան, Սեյրան Սարոյան, Փայտյան Արշո, Մելքոնյան Գագո և այլն: Ահա՛ այդ չտես-գյոռմամիշների ոչ ամբողջական ցուցակը: Արդյունքում, հիմա դժվար է երեխաներին դաստիարակել այդ կերպարներով: Բայց հաղթանակն առանց հերոսների չի լինում: Ու այստեղ «տուպիկ» է առաջանում: Բայց դե, եթե Սյամո ու Մանվել, Սեյրան ու Բաղմանյան Հայկազ պիտի քարոզենք, ավելի լավ է ոչինչ չքարոզնեք: Նրանց կերպարները բացասական են և, հետևաբար, արժանի չեն գովերգման:
Այս վիճակի հիմնական պատասխանատւները նորանկախ Հայաստանի բոլոր ղեկավարներն են: Ե՛վ Լեվոն Տեր-Պետրոսյանը, ե՛վ Ռոբերտ Քոչարյանը, ե՛վ Սերժ Սարգսյանն օգտագործել են զինվորականներին՝ իրենց իշխանությունը պահելու կամ իշխանության հասնելու համար: 1996 թվականին երկրապահները, Մանվելի գլխավորությամբ, պատրաստ էին կրակել ժողովրդի վրա, որպեսզի Լեվոնը մնար իշխանության: Եթե հիշում եք, տխրահռչակ «Արշալույս-գեյթի» քեֆի ժամանակ Վանո Սիրադեղյանն ասում էր, որ Լեվոնի համար կարելի էր մի քանի հարյուր մարդ սպանել:
Հետո նույն զինվորականները, Վազգեն Սարգսյանի գլխավորությամբ, հեռացրեցին Լեվոնին ու բերեցին Ռոբերտ Քոչարյանին: Իսկ 2008-ի մարտի 1-ին նույն զինվորականների միջոցով Սերժ Սարգսյանը նստեց նախագահի աթոռին, իսկ Լեվոնն էլ հույս ուներ, որ գեներալ Մանվելն իր կողմը կանցնի ու ինքը կվերցնի իշխանությունը: Այսինքն բոլոր նախագահներն էլ դիմել են զինվորականների օգնությանը՝ դրանով իսկ արժեզրկելով նրանց ժողովրդի աչքերում:
Եթե երկրում նորմալ իշխանություն լինի, ապա պետք է հրաժարվի նման գործելակերպից: Զինվորականներին պետք է բարձր պատվի արժանացնել, ըստ արժանվույն գնահատել ու հեռու պահել նրանց քաղաքականությունից: Սա է ճանապարհը:

Մովսես Կարապետյան