Հայաստանին նոր սերունդ է պետք

Հարգելի ընթերցողներ, շարունակվում է Philosopher ներկայացող մեր հարգարժան ընթերցողի հետ բլոգային բանավեճը` ՀՀ-ում ստեղծված քաղաքական իրավիճակի վերաբերյալ: Կարծում եմ` ճիշտ կլինի, որ մեր բանավեճին միանան նաև մեր հրապարակումներին հետևող այլ ընթերցողներ ևս: Այդպես ավելի հետաքրքիր կլինի: Այլընտրանքային տեսակետները ամբողջական կդարձնեն թեման և, ի վերջո, ճշմարտությունը կբացահայտվի:
Իսկ այժմ բուն թեմայի մասին: Ես շարունակում եմ պնդել, որ Լևոն Տեր-Պետրոսյանն ու Սերժ Սարգսյանը միմյանցից չեն տարբերվում և երկուսն էլ իրենց դարը վաղուց ապրած գործիչներ են:
Լևոնը իր գաղափարներն ունի, իսկ Սերժը` ոչ: Ու քանի որ հիմա Սերժն ուզում է Լևոն «խաղալ»` ուստի նրանք դառնում են միևնույն գաղափարախոսության կրողներ:
Philosopher-ը պնդում է, որ Սերժն ու Լևոնը Ղարաբաղ հանձնող չեն և, հետևաբար, ես իմ նախորդ հոդվածում անհիմն եմ մեղադրում երկուսին: Նախ նկատեմ, որ Սերժի վարած քաղաքականության արդյունքում` Լևոնի կողմնակից իմ ընդդիմախոսը ակամայից պաշտպանել է Սերժին: Այսինքն, նույնիսկ չուզենալով` լևոնականները պետք է նաև Սերժին պաշտպանեն, որպեսզի պաշտպանված լինեն, քանի որ ադրբեջանական ԿԳԲ-ի գործակալ Սերժը մտել է Լևոնի գաղափարական դաշտը: Սա մեկ: Ինչ մնում է այն բանին, որ ես որտեղից եմ կարդում Սերժի ու Լևոնի մտքերը Ղարաբաղի հարցում, ապա ասեմ, որ իմ գնահատականը զուտ քաղաքական է, և ես չեմ հիմնավում սերժական «Հայոց Աշխարհ» թերթի հրապարակումների վրա: Ինձ համար հիմք են հանդիսանում նշված 2 գործիչների հրապարակային քայլերն ու նրանց կողմից վարվող քարոզչությունը:
Ես հիշում եմ, թե ինչպիսի ելույթներ էր ունենում Լևոն Տեր-Պետորսյանը 1992թ-ի պատերազմի տարիներին: Նա պարզապես խուճապ էր տարածում /կարդացե՛ք այդ օրերի մամուլը/, ասելով, որ մենք չենք կարող կռվել մեզանից ավելի հզոր Ադրբեջանի դեմ: Նրա բոլոր ելույթների հիմնական մեխն այն էր, որ եկեք զիջենք մասը /Ղարաբաղը/, որպեսզի չկորցնենք ամբողջը /Հայաստանը/: Ես Տեր-Պետրոսյանին չեմ մեղադրում դավաճանության մեջ: Քավ լիցի: Պարզապես նա այդպես է մտածում, այդկերպ է ուզում օգնել Հայրենիքին: 2008-ի նախագահական ընտրությունների ժամանակ էլ, երբ Լևոնը, Ղարաբաղի հարցի մասին խոսելիս, համեմատություններ էր անցկացնում Սևրի դաշնագրի հետ` դարձյալ նույն «կարմիր թելով» անցնում էին 1992թ-ին հնչեցված թեզերը. եկեք զիջենք մասը, որ չկորցնենք ամբողջը:
Հիշում եմ 2007-ի սեպտեմբերի 21-ին Լևոնի վերադարձի ելույթը: Դարձյալ խուճապային տրամադրություններ էր տարածում, թե այսօր Ադրբեջանը էլ ոչ մի զիջման չի գնա, նավթադոլարներով հարստացել է և ալն: Ասել է, թե մենք պիտի գնանք զիջումների, որ չկործանվենք:
Տեսեք. Տեր-Պետրոսայնի հիմնական թեզն այն է, որ եթե ՀՀ-ն չունենա բաց սահմաններ Թուրքիայի և Ադրբեջանի հետ , ապա չի կարող զարգանալ: Նա նույնիսկ քիրվայության «բարի» ժամանակներն էր հիշեցնում նախընտրական արշավի ժամանակ: Այսինքն` Հայաստանը, ըստ Լևոնի, կզարգանա, եթե Թուրքիան ու Ադրբեջանը բացեն իրենց սահմանները: Հիմա, եթե սահմաններն են դառնում գլխավոր խնդիրը, ապա Ցեղասապանության և Ղարաբաղի հարցերը դառնում են երկրորդական: Դրա համար եմ ասում, որ Լևոնը հաճույքով կզիջի Ղարաբաղը և արտաքին քաղաքականության օրակարգից կհանի Ցեղասպանության հարցը, քանի որ, ըստ իրեն, դա կփրկի Հայաստանը: Մարդն այդպես է մտածում, ի՞նչ կարող ես անել: Դա դավաճանություն չէ: Դա մոլորություն է: Եթե մենք ապրեինք Ֆրանսիայի կամ Բելգիայի պես պետության կողքին, ապա դա ճիշտ կլիներ: Բայց մեր հարևանները, ցավոք, Լևոնի պես չեն մտածում: Միգուցե, տարիներ անց ժամանակները փոխվեն, Թուրքիան ու Ադրբեջանը փոխվեն ու մենք մի ընդհանուր կովկասյան տուն կառուցենք ու միասին ինտեգրվենք Եվրոպային: Բայց այսօր չկա նման մթնոլորտ: Տեր-Պետրոսյանը դարձել է իր իդեա-ֆիքսի գերին: Ախր, ադրբեջանցի սպան հայ սպային քնած ժամանակ կացնահարեց. այդ ինչպե՞ս եք քիրվայություն անելու նրանց հետ: Ես չեմ ասում, թե հավերժ թշնամություն պետք է անենք Թուրքիայի և Ադրբեջանի հետ: Ես պարզապես կարծում եմ, որ դեռ բարեկամանալու հարցը չի հասունացել, ժամանակ է պետք:
Իհարկե Ղարաբաղի հարցում պետք է փողզիջում լինի, բայց ոչ այսօր և ոչ այն կերպ, ինպես որ հիմա Սերժն է բանակցում: Այսօր բալանսը խախտել չի կարելի, մի գյուղ հանձնել էլ չի կարելի: Լևոնը միգուցե չի պատկերացնում, որ Ադրբեջանում լուրջ թշնամանք կա մեր հանդեպ: Ի վերջո, նրանք տասնյակ հազարավոր զոհեր են տվել: Մենք էլ մոտ 6000 մարդ ենք կորցրել: Վերքերը պետք է սպիանան: Ժողովուրդները պետք է հասունանան, որպեսզի հետո նորից կռիվ չլինի: Սա է իմ ասածը: Այսինքն Լևոնը ոչ թե օտարների շահերն է պաշտպանում, այլ իր գաղափարներն են սխալ, իր պատկերացումներն են իլուզիոն: Լևոնը անուղղելի հոռետես է, իսկ հոռետեսներն ու չարդարացված պացիֆիստները չեն կարող այսօրվա Հայաստանի ղեկավար լինել: Սա բարդ տարածաշրջան է: Այլ խոսքերով` հանցագործ տարածաշրջան: Կովկասի ժողովուրդները դեռ չեն գտել իրենց համակեցության մոդելը և, հետևաբար, կյանքն այստեղ պայքար է` ուզենք, թե չուզենք: Ով սա չհասկանա` չի կարող մնալ քաղաքական թատերաբեմում:
Լևոնն իր գաղափարի գերին է դարձել: Այ սա՛ է ցավալին: Կովկասում դեռևս չեն եկել անդարդ կառավարելու ժամանակները: Լևոնն այդ ժամանակներում, թերևս, իդեալական նախագահ կլիներ. ելույթներ, ժպիտներ, հյուրընկալություններ, ուղերձներ և շախմատ: Բայց հիմա ուրիշ է: Պիտի զգոն լինենք: Տեսա՞ք. Վրաստանը մի քիչ թուլացրեց զգունությունը, ճիշտ չհաշվարկեց և խնդրեմ` Աբխազիան ու Օսեթիան հավերժ կորած են Վրաստանի համար: 1992-1994թթ-ների կռվում էլ մենք մեր հարցերը լուծեցինք: Հիմա կասեք Լևոնն էր լուծողը: Վիճելի է, բայց ենթադրենք, թե դա այդպես է: Բա էդ դեպքում ինչպե՞ս չի հասկանում նույն Լևոնը, որ եթե այսօր խախտես ստատուս-քվոն, ապա դա կբերի նոր պատերազմի: Եթե այսօր զիջենք 5 շրջան, ապա Ադրբեջանը կանցնի հարձակման: Իսկ ինչու՞ ոչ: Ալիևը միշտ էլ ասել է, որ Ղարաբաղն էլ, շրջաններն էլ իրենցն են: Հիմա Լևոնը ո՞նց է համոզելու Ալիևին, որ նա Ղարաբաղը չուզի: Եթե Լևոնի համար կարևորը բաց ճանապարհներն են, ուրեմն Ղարաբաղը դառնում է երկրորդական: Ալիևը կարող է ասել, որ Ղարաբաղը տվեք, որ ճանապարհս բացեմ: Թե՞ տալուց հետո պիտի նոր միայն համոզվենք, որ տալը սխալ էր: Հայոց պատմությունը այդպիսի սխալների շարան է: Այնպես որ Լևոնի ամբողջ փիլիսոփայությունը սխալ է և, ըստ իս, չի համապատասխանում Հայաստանի շահերին:
Ինչ վերաբերում է Սերժին, ապա նրա գաղափարները չեմ վերլուծում, քանի որ այդպիսիք չկան: Սերժի մոտեցումները իրավիճակային են ու հիմա այդ իրավիճակը ստիպում է Սերժին Լևոնի գաղափարներով զինվել ու քիրվայություն անել. Գյուլ սիրաշահել, հռչակագիր ստորագրել և այլն: Իսկ այն, որ Սերժը մի պահ ազատագրված 7 շրջանները հանձնելու համաձայնություն էր տվել` հուշում է Սերժի փեսա Միշիկի կողմից ղեկավարվող «Ազատամտություն» թերթի քարոզչությունը: Մինչմայնդորֆյան ժամանակաշրջանում: «Ազատամտությունը» բացահայտ քարկոծում էր, իրենց բնութագրմամբ, հողապաշտներին, նախապատրաստում շրջաններ հանձնելը /ընթերցե՛ք այդ թերթը և կհամոզվեք/: Միշիկի թերթը հայհոյանք էր թափում բոլոր հողապաշտների վրա: Ի դեպ, այդ օրերին նույն թերթը չէր քննադատում Տեր-Պետրոսյանին, այնինչ, ղարաբաղյան բանակցային լարվածության փուլից առաջ և հետո «Ազատամտության» հիմնական թիրախը լևոնականներին էին /են/: Այսինքն, սերժենք էլ էին հասկանում, որ եթե գնան միակողմանի զիջումների, ապա իրենց դեմ դուրս կգան բոլորը` բացի լևոնենցից: Մանավանդ` Տեր-Պետրոսյանը հայտարարեց, որ Ղարաբաղի խնդրով պայմանավորված դադարեցնում են հանրահավաքները և չեն ուզում խոչընդոտել Սերժին, որպեսզի վերջինս գնա լուծումների: Դրա համար էլ ասում եմ, որ մեծ հաշվով Սերժի ու Լևոնի միջև ընտրութուն կատարելը սխալ է, քանի որ ճակատագրական հարցերում նրանք միմյանց հակադիր տեսակետներ չեն հայտնում: Նույնն էր նաև Թուրքիայի հետ հարցում:
Պատահական չէ, որ Սերժը Լևոնի ժամանակ միշտ կարևոր պաշտոններ է զբաղեցրել: Այլ բան է, որ Սերժը կատարող է եղել և Լևոնը, միգուցե, մտածել է , թե Սերժը նաև իր գաղափարական ընկերն է: Բայց ինչպես մենք արդեն տեսնում ենք, Սերժը գաղափարներ չունեցող մարդ է, նա կոնյուկտուրշիկ է. Լևոնի ժամանակ լևոնական է եղել, Վաղգենի ժամանակ` վազգենական, սովետական Ղարաբաղի տարիներին` ադրբեջանական ԿԳԲ-ի գործակալ ու հայատյաց Կևորկովի օգնական, Ռոբերտ Քոչարյանի ժամանակ` ռոբական, իսկ հիմա` ամենինչական: Միայն թե իշխանության մնա, որպեսզի փողը չպակասի: Սա է Սերժը:
Դրա համար էլ հարկավոր է պրծնել և՛ վտանգավոր փիլիսոփայության կրող Լևոնից, և՛ անգաղափար, ղումարբազ, փողասեր ու ադրբեջանական գործակալ Սերժից:
Հայաստանին քաղաքական գործիչների նոր սերունդ է պետք: 88-ի շարժման սերունդն արդեն հոգնել ու հոգնեցրել է բոլորիս: Սերժը 88-ի շարժման «ատխոդներից» է: 88-ի շարժման պատմական առաքելությունն արդեն ավարտված է: Սկսվելով էկոլոգիական շարժումից` այն վերածվեց անկախականի: Շարժման ղեկավարներից շատերն էլ չէին պատկերացնում, որ 1991-ին կանկախանայինք: Շարժումը իր հետ բերել էր ում ասես. էլ շիզոֆրենիկ Աշոտ Մանուչարյանին, էլ մտապակաս Խաչիկ Ստամբուլցյանին, էլ եսիմ ում…..
Հայաստանին նոր մտածողություն է պետք, նոր սերունդ` զերծ ստերեոտիպերից: Այսօր մեր պետությունը դեգրադացիայի մեջ է: Հեռւստատեսությունը միացնում ես` զիբիլ: Քաղաքական գործիչ են դարձել Սերժը , Մուկը, Դոդը, Չոռնին, Լֆիկը, ալրաղացը, Սաշիկը, Միշիկը, Նեմեցը, փեսա Միշիկը: Օմբուդսմեն է դարձել Դոլար-Արմենն ու օրինականություն է քարոզում: Յախք…
Ազգային հերոսներ են հռչակվել ընտրակեղծիքների հիմնադիր, հայտնի կաշառակեր, բազում երիտասարդների ճակատագրեր խեղած /միայն Մատաղիսի գործը հերիք էր/ Գագիկ Ջհանգիրյանը, Սերժի հետ տասը տարի կերակրատաշտից օգտվող Լեդի Հակոբը, ՀՀԿ-ի ցուցակով դեպուտատ դարձած Մյասնիկ Մալխասյանը, Հրազդանի տարածքը Սերժի դաբրոյով թալանած Սասուն Միքայելյանը, Վանոյի թիկնապահ Սիրունյանը, Էջմիածնում ֆեոդալական կարգեր հաստատած գեներալ Մանվելը /Մա’ն-վե’լ, Մա’ն-վե’լ../: Յախք…
Մովսես Խորենացին կարծես մեր օերերը նկարագրած լիներ իր «Ողբում»: Ու հիմա արդեն պարզ է, թե ինչո՞ւ ենք մնացել այս մի բուռ հողի վրա: Էն ժամանակ էլ, երևի սերժերն ու դոդերն են իշխել, մկներն ու ալրաղացներն են օրենսդիր եղել, լեդիներն ու լևոնները ազգային հերոս հռչակվել, փեսաներն ու ախպերները պալատականներին «կուրիրովատ» արել:
Այս ամենին պետք է վերջ տալ: Հանրության կեղտը լցվել է բոլորիս տները: Ինչպես կարող են կատարյալ հիմարներն ու բնածին ապուշները, խաղամոլներն ու մոլորյալ գաղափարներ կրողները մեր կյանքը կազմակերպել:
Այս ամենի մեղավորը առաջին հերթին Լևոնն է: Նա է ավազակապետության հիմնադիրը: Եթե լավ բան էր ստեղծել, ապա ինչպես փչացավ այն: Այդպես չի լինում: Եվ ուրեմն մեզ նոր մտածողություն է պետք, նոր էլիտա, նոր մտավորականություն` առանց Սոսի ու քծնող Իգիթյանի, առանց Ռուբեն Գևորգյանցի ու Վլադիմիր Մսրյանի և այլոց: Այս մտավորականներից Ստալինի ու Բերիայի արտաթորանքի հոտ է գալիս:
Նոր սերունդը պարտադիր չէ, որ տարիքով երիտասարդ լինի: Կարևորը մտածողությունն է: Գրադարաններում գրքերը քրքրողն է վաղվա Հայաստանը, լավ պահակություն անողն է վաղվա Հայաստանը, լավ արտադրողն է վաղվա Հայաստանը, լավ ամուսինն ու կինն են վաղվա Հայաստանը: Ոչ թե ընտրենք Լևոնի և Սերժի միջև: Ո՞րն է տարբերությունը: Լևոնի ժամանակ Վանոն էր «բեսպրեդել», հիմա էլ` Սաշիկը: Լևոնի ժամանակ Արմեն Տեր-Սահակյանի բանդան էր մարդ սպանում, հիմա էլ` Սերժի բրիգադներն են նույնը անում: Հիմա քննարկենք, թե ում «բեսպրեդելն» էր ավելի ժողովրդավա՞ր, կամ ում սպանություններն էին ավելի «հումանիստակա՞ն»: Այստեղ քննարկելու բան չկա: Էն ժամանակ էլ էր թալան, հիմա էլ: Բայց թալանը մնում է թալան: Թալանի ինչը՞ զանազանենք: Ավելի լավ է մտածենք նոր քաղաքական էլիտա ձևավորելու մասին: Ես ամենևին ռոմանտիկ չեմ: ես շատ պրագմատիկ խնդիր եմ դնում և ինչպես տեսնում եք իրագործում եմ: Իմ հոդվածները հենց այդ խնդիրների լուծմանն են ծառայում: Եվ ընդհանրապես, մեր բլոգը այն կաթիլն է, որը միգուցե ծովի վերածվի: Կստացվի` լավ: Չի ստացվի, ուրեմն կստացվի ուրիշների մոտ և այլ ժամանակաշրջանում: Բայց քայլեր անելը անհրաժեշտ է: Հենց թեկուզ, որ մենք վիճում ենք, դա արդեն լավ է: Ուրեմն խոսելու բան կա: Թե չե, հո Դոդի կամ Մկան, Սերժի կամ Սաշիկի հետ չէինք վիճելու: Ա՛յ, Լևոնի հետ կարելի է վիճել, բայց կիսել նրա գաղափարները` չի կարելի:

Մովսես Կարապետյան:

Հ.Գ.: Philosopher-ի կարծիքով, ես Վազգեն Մանուկյանի կողմնակիցներից եմ: Դա այդպես չէ: Ես Վազգենի ու Լևոնի կողմնակիցն էի մինչև 1991-ի վերջը և դա բնական էր, քանի որ շարժումն իր տրամաբանությունն ուներ ու մենք սիմվոլային ընտրություն կատարեցինք: Անկախությունն ասոցացվում էր այդ մարդկանց հետ, ուրիշ էլ ի՞նչ ընտրություն պիտի կատարեինք: Կարո՞ղ է Պարույր Հայրիկյանին պիտի ընտրեինք: Հետո արդեն եկան այլ ժամանակներ: Վազգենն ու Լևոնը շարժման սիմվոլներն են, բայց այժմ արդեն հնացած սիմվոլներ: Նրանց ժամանակներն անցել են: Հիմա Վազգենը լևոնացավով է տառապում և այդ պատճառով գնացել է Սերժի դուռը, իսկ Լևոնը` դարձել է իր գաղափարների ստրուկը: Ուրիշ ոչինչ: Ի վերջո, շատ վատ է, որ 88-ին հաջորդած 20 տարիների ընթացքում նոր լիդերներ ի հայտ չեն գալիս. Լևոն, Վազգեն Մանուկյան, Կարեն Դեմիճյան և վերջ: Շատ սխալ է: Ու հենց Լևոնն ու Վազգենը չթողեցին, որ այլ լիդերներ ծնվեին: Արդյունքում` հայտնվեցին Ռոբերտն ու Սերժը` որպես «իզդերժկի պրոիզվոդստվա»: Եթե հետքրքրում է, թե իմ համակրանքը ո՞ր անձի կողմն է, ապա ասեմ, որ ընդունում եմ գաղափարները և ոչ թե անձերին: Ես ազատական մտածողության կրող եմ: Ազգային հարցերում ելնում եմ անվտանգության խնդիրներից: Թե ո՞վ կլինի այդ գաղափարների լիդերը` ինձ համար միևնույն է, ժամանակը ցույց կտա: Բայց հաստատ այդ լիդերը ո՛չ Լևոնն է, ո՛չ Վազգեն Մանուկյանը, ո՛չ Ռոբերտ Քոչարյանը և ո՛չ էլ առավել ևս Սերժ Սարգսյանը: